Przeskocz do treści

O odpowiedzialności dziennikarzy w dobie social mediów

W napiętej sytuacji na dziennikarzach spoczywa szczególna odpowiedzialność za publikowane treści. Na przykładzie tweetów Michała Szułdrzyńskiego

Do napisania tej notki sprowokowały mnie dwa tweety Michała Szułdrzyńskiego, zastępcy redaktora naczelnego Rzeczpospolitej. W kilkudziesięciu znakach popełnił masę błędów, a jego reakcja wskazuje, że naprawdę nie rozumie dlaczego to, co napisał było nieodpowiedzialne i nieprofesjonalne. Wpis składa się z dwóch części: Teoretycznawej (sic!) i fabularyzowanej. Jeśli ktoś nie ma czasu na czytanie wywodów, zapraszam na sam dół na opowiastkę.

Choć nie jestem dziennikarzem, to z powodów zawodowych często bywam na konferencjach, na których dziennikarze prezentują swoje poglądy na temat roli dziennikarstwa w dobie social mediów. Dominującymi tezami zazwyczaj są:

  • dziennikarze są niezbędni, bo weryfikują informacje i w zalewie wątpliwych doniesień odfiltrowują i publikują fakty. Fakty rozumiane jako informacje sprawdzone i wiarygodne
  • do suchych faktów dodają kontekst, który umożliwia słabiej poinformowanym odbiorcom zrozumienie konsekwencji zdarzeń, o których piszą
  • pod tym, co piszą podpisują się sami, biorąc odpowiedzialność za publikowane treści, dodatkowo wspierając się autorytetem swojej redakcji.
  • Publikują odpowiedzialnie - nie chodzi tu o cenzurę treści, ale odpowiedni dobór formy ich przekazania, tak by informowały, a nie szokowały odbiorców.
  • odpowiedzialność ta jest nie tylko moralna - jest zapisana w prawie, które precyzuje konsekwencje za błędy dziennikarzy, nakłada na nich dodatkowe obowiązki i karze redakcje za umyślne wprowadzanie odbiorców w błąd.

Powyższe, bardzo ogólne założenia są fundamentami pozycji mediów w społeczeństwie, źródłem ich dodatkowych przywilejów w dostępie do informacji, źródłem prestiżu i zaufania. Jeśli są właściwie realizowane, to demokratyczne społeczeństwo może (jeśli chce) działać w sposób poinformowany.

Pojawienie się Facebooka i Twittera, które dla wielu stały się głównym źródłem informacji, choć nie informowanie, a angażowanie użytkowników jest celem działania tych portali, dołożyło dziennikarzom dodatkową warstwę odpowiedzialności. Wiele redakcji wprowadziło i stale aktualizuje wytyczne dla dziennikarzy dotyczące ich aktywności w social mediach. Są one różnej jakości i różnie respektowane - a szkoda, bo internet to potężne narzędzie, które może służyć informowaniu społeczeństwa, ale może również bardzo szkodzić społeczeństwu. Tweet Michała Szułdrzyńskiego z 14 stycznia 2019 w 115 znakach pokazuje jak łatwo zaprzeczyć zasadom opisanym powyżej, a jego kontynuacja z 15 stycznia tylko podkreśla niezrozumienie konsekwencji nieprzemyślanego publikowania w social mediach.

Tweet redaktora Szułdrzyńskiego brzmiał tak:

Tweet ten jest pozornie informacyjny, o czym autor zapewniał następnego dnia:

Redaktor Szułdrzyński się myli. Jest dokładnie na odwrót niż pisze. Zanim wyjaśnię to bardziej szczegółowo, niezbędne jest podanie kontekstu tych publikacji.

14 stycznia 2019 roku ogłoszono, że na skutek odniesionych obrażeń zmarł zaatakowany poprzedniego dnia prezydent Gdańska, Paweł Adamowicz. Zdarzenie to, które miało miejsce na scenie, w obecności tysięcy ludzi, w trakcie finału WOŚP wstrząsnęło krajem. Wiadomość dotarła do każdego chyba obywatela i wywołała falę dyskusji nad agresją, która zatruła wiele sfer życia. Dyskutowano też nad napędzającym emocje językiem nienawiści, w którym powszechnie dopatrywano się jednej z przyczyn ataku.

Media tradycyjne i elektroniczne wypełniły się wezwaniami do opanowania, wyciszenia emocji oraz zawieszenia i ucywilizowania walki politycznej. Przodowali w tym dziennikarze i publicyści, którzy doskonale zdają sobie sprawę, że istniejące w kraju podziały i silna polaryzacja społeczeństwa są konsekwencją działań nie tylko polityków, ale również mediów.

Sytuacja 14 stycznia była dynamiczna, ale atmosfera w kraju bardzo napięta. Tonowanie nastrojów było niezbędne, bo istniała możliwość eskalacji zdarzeń i kolejnych aktów agresji. Aby umożliwić ludziom upust żalu, w całym kraju organizowane były marsze żałobne, w wielu kościołach modlono się za zamordowanego prezydenta i choć na kilka godzin próbowano wygasić spory polityczne i ideologiczne.

Sam redaktor Szuldrzyński dzielił się swoją wizją, jak w scenariuszu idealnym powinny rozgrywać się wydarzenia dnia:

A wieczorem, w poczuciu obowiązku(?) pan Szułdrzyński napisał te właśnie słowa:

Na mszy w katedrze w intencji śp Pawła Adamowicza odprawionej przez kard. Nycza nie dostrzegłem żadnego polityka PO

To nie jest tweet informacyjny. To nie jest tweet potrzebny. W kontekście wydarzeń jest po prostu fatalny.

  • Redaktor pisze, że "nie dostrzegł". Czy to jest fakt? Nie, to jest opinia. Stwierdzenie "w katedrze nie było żadnego polityka PO" byłoby przekazaniem faktu. Czegoś, za co autor bierze odpowiedzialność, gdyby okazało się mylne. Stwierdzenie "nie dostrzegłem" jest zapisem wrażenia pana redaktora. Czymś, z czego można się natychmiast wycofać, gdyby fakty zaprzeczyły wrażeniu. Gdyby na przykład jakiś polityk PO był jednak obecny w katedrze, ale przeżywając żałobę zajął miejsce gdzieś z boku, nie na widoku, jak to mają w zwyczaju robić nasi politycy przebywający w kościołach, formułka "nie dostrzegłem" teoretycznie zwalnia z odpowiedzialności za błąd.
  • W bardzo napiętej sytuacji stwierdzenie, że nie dostrzegł przedstawicieli konkretnej partii, jest stygmatyzowaniem. Wskazywaniem palcem konkretnej grupy ludzi i stawianiem jej w opozycji do jakiejś "innej reszty". W tym konkretnym kontekście jest to działanie skrajnie nieodpowiedzialne i podkręca emocje, a nie informuje.
  • Msza w katedrze nie była wydarzeniem państwowym. Nawet w Polsce uczestniczenie w mszy jest domyślnie działaniem w sferze prywatnej. Nie ma żadnego obowiązku brania udziału w mszach (których tego dnia w Polsce było wiele). Dlaczego dziennikarz uznał za stosowne publiczne informowanie o nieuczestniczeniu konkretnej grupy osób w intymnym wydarzeniu jest dla mnie niepojęte.

W reakcji na nieprzychylne komentarze redaktor Szułdrzyński napisał:

Ten tłit nie zawierał opinii. Tylko informację. Prawdziwą. Ci, którzy się oburzają, że go napisałem, oburzają się na fakty? Lepiej byłoby je zataić?

Otóż nie. Zawierał opinię, nie zawierał informacji. Nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy przytoczone opinia jest prawdziwa, czy nie. Redaktor Szułdrzyński dramatycznie pyta, "Czy lepiej byłoby te fakty zataić?" Nie, nie zatajać. Ale publikowanie ich nie ma żadnego sensu. Nie przemawia za tym żaden interes publiczny. To działanie po prostu zbędne. W sytuacji, kiedy wiele osób w tym dniu pisało, że lepiej zachować milczenie, niż bez sensu chlapać, powinno to być chyba oczywiste dla każdego. A dla dziennikarza w szczególności.

Dla osób, do których powyższe nie przemawia proponuję takie ćwiczenie z wyobraźni.

W odległym kraju, dawno temu, była sobie nad wielką rzeką wieś. Wieś odcięta od świata, jej mieszkańców nie interesowały sprawy księstwa. Całą uwagę mieszkańców koncentrował spór dwóch największych rodzin - Kowalskich i Nowaków. Wieś była liczna, ale te dwie rodziny sprowadziły się na miejsce jako pierwsze i narzucały porządek całej reszcie. Nawet jeśli nie było się z klanu Kowalskich, czy klanu Nowaków, trudno było żyć bez deklarowania lojalności wobec jednej z rodzin. Konflikt trwał od dawna, nikt nie pamiętał dokładnie od czego się zaczął. Czasem tlił się w utajeniu, czasem wybuchał z pełną mocą - do tego stopnia że lała się krew.

Pewnego wieczoru, już po zmroku, w szykującej się do snu wsi zaczął się rwetes. Zbiegł się tłum, szybko okazało się, że w rzece topi się Marylka Kowalska. Wszyscy, jak żywi, rzucili się na ratunek, każdy pomagał jak umiał, niestety Marylka zmarła. Szok dla mieszkańców był straszny, bo Marylka, jako osoba dobra i miła była lubiana przez prawie wszystkich. Wieś całą noc nie spała, a następnego dnia wiele osób zebrało się w gospodzie, by wspólnie przeżyć traumę i powspominać tragicznie zmarłą.

Po dwóch głębszych, siedzący w rogu gospody Marek, zawsze próbujący trzymać się trochę z boku, unikający zaangażowania w spór między rodzinami, rzucił nagle przed siebie, do nikogo konkretnie: A jak Marylka Kowalska wczoraj tonęła, to ja jakoś nie widziałem żadnego Nowaka na brzegu!

Co się działo dalej, możemy się tylko domyślać, bo po tym, jak zgromadzeni w gospodzie i nie żałujący sobie przy żałobie trunków Kowalscy i Nowakowie rzucili się sobie do gardeł nie przeżył nikt, kto mógłby tę historię dokończyć.

Tak oto jeden głupi tekst, w złym momencie może stać się przyczyną wydarzeń strasznych, na co przykładów w historii nie brakuje.

1 myśl na “O odpowiedzialności dziennikarzy w dobie social mediów

Skomentuj marvion Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.